Na alle informatie in de vorige hoofdstukken is het moment daar om de interessante vondsten te beschrijven van de protestantse militair die in het begin van de 17e eeuw letterlijk voet aan wal zette in de Nederlanden. Waar hem een gevaarlijk avontuur te wachten stond midden in de 80-jarige oorlog. Alle onderzochte sporen van herkomst van de voorvaderen Brussee lopen naar deze militair….. Ja(c)ques Broussé, Bruys, Bruijs of Bruce.
Daarmee kunnen we hem beschouwen als de STAMVADER van de Nederlandse familie
BRUSSEE.
Het is een hele verrassende ontknoping in onze zoektocht naar de herkomst van de Brussee’s. Deze Frans-Schotse militair kunnen we met trots beschouwen als zeer waarschijnlijke vader van Samuel Jacobsen Crijchsman (Brussee).
Jacques is in de archieven te vinden onder verschillende vormen van zijn achternaam zoals hierboven beschreven. In eerste instantie was dat zeer verwarrend en riepen de vondsten meer vragen op dan antwoorden. Daarom begin ik dit hoofdstuk met de oudste archiefvondsten uit 1603. Daarna volgen de latere vondsten tot aan het 12-Jarig Bestand vanaf het jaar 1609.
Tweede regiment van de Schotse Brigade in de Nederlanden
In de herfst van 1603 kwam het 2e regiment van de Schotse Brigade per schip vanuit Edinburgh naar de Nederlanden. Vermoedelijk bevond Jacques zich ook op dat schip en was hij in Frankrijk gerekruteerd voor de Schotse Brigade en eerst naar Edinburgh, Schotland gegaan voor zijn militaire opleiding. Maar zeker is dat niet. Er is ook een mogelijkheid dat hij in dat jaar met een Hugenotenregiment direct vanuit Frankrijk naar de Nederlanden is gekomen. In dat geval zou hij zich in de Republiek in het jaar 1604 hebben aangemeld bij het 2e regiment van de Schotse Brigade. En dus overgestapt zijn van een Frans naar een Schots regiment. Dit tweede scenario ligt minder voor de hand, omdat een militair voor een aantal dienstjaren een contract had bij het regiment waarin hij diende. Voorvader Jacques stond als vaandeldrager in 1604 aan het begin van zijn militaire loopbaan. Overstappen naar een ander regiment ligt daarmee niet voor de hand.
Jacques maakte als jonge militair van circa 24 jaar vanaf 1604 deel uit van het tweede regiment van de Schotse Brigade, onder leiding van kapitein Laurence Sinclair en kolonel Walter Scott, Lord of Buccleuch. De naam van deze kolonel staat vermeld op onderstaande lijst van kolonels van de Schotse Brigade.
De Schotse Brigade, ook wel de Engels-Nederlandse Brigade of de Anglo-Scots Brigade genoemd,[1] was een infanteriebrigade van het Nederlands Statenleger. Voor het eerst gevormd in 1572. Het was het elite-corps van de Republiek der Nederlanden. Gedurende de 16e en het begin van de 17e eeuw werden eenheden van buitenlandse huurlingen vaak gebruikt door alle Europese mogendheden. Het bestond uit drie Schotse regimenten met verschillende nationaliteiten die van Groot-Brittannië werden gehuurd. De Republiek had vanaf 1585 een militaire alliantie gesloten met Engeland. Vanaf 1596 sloot Frankrijk zich ook daarbij aan, de Triple Alliantie. Bron: Schotse Brigade – Wikipedia, Verdrag van Nonsuch – Wikipedia, Triple Alliantie (1596) – Wikipedia
Prins Maurits (1567-1625) en Prins Frederik Hendrik (1584-1647) hadden de Schotten hoog zitten. De Schotten vochten o.a. mee tijdens het beleg van ‘s-Hertogenbosch in 1629. Als dank voor hun diensten noemde Prins Frederik Hendrik de Schotse Brigade het “Bolwerk van de Republiek“. De Schotten waren deze eeuw bij vrijwel alle oorlogshandelingen van de Republiek betrokken. Bron: https://www.brabantserfgoed.nl/page/12427/de-bijzondere-band-van-de-schotse-brigade-met-bergen-op-zoom
Het tweede Schotse regiment kwam in 1603 als versterking van het Staatse leger van Prins Maurits om de overwinning te behalen op het beleg van het Vlaamse Oostende. De strijd was al sinds 1601 gaande, maar verhevigde aan Spaanse zijde vanaf het begin van 1603 door het aantreden van de Spaanse generaal Ambrosius Spinola. Vele duizenden militairen aan beide zijden sneuvelden. De Schotse versterking van het tweede regiment aan Staatse zijde, die pas in de zomer van 1604 werd ingezet, kwam helaas te laat. Ook de Schotse kapitein Laurence Sinclair sneuvelde in de strijd. Overgave van Oostende volgde op 22 september 1604. Meer info in de link: https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Oostende
Jacques Bruys / Bruce kwam gelukkig levend uit deze zware strijd. Maar…
wie was deze militair met een Frans klinkende voornaam en een Schots klinkende achternaam BRUYS of BRUCE….?
Deze achternaam werd in Schotland vooral gedragen door de hoog adellijke Schotse familie “DE BRUCE”, afstammelingen van Schotse en Ierse koningen. Verschillende militairen van deze familie staan in bovenstaand boek van de Schotse Brigade in de Nederlanden vermeld, maar deze hadden allen een hoge militaire rang zoals kapitein of kolonel. Opvallend is dat Jacques in de bronnen vermeld wordt met lagere officiersfuncties, behorende bij lagere adel.
Volgens de Brussee dna resultaten moet Jacques van Franse afkomst zijn geweest. Volgens de Schotse bron “Aberdeen Journal” Notes and Queries”, wordt de achternaam Bruce of Bruys in de Franse taal BROUSSE:
The author explains that the name Bruce is synonymous with Bruis, Bruys, Brue or Brousse (France).
De Franse achternaam BROUSSÉ is éénmaal in de Nederlandse archieven van 1603 te vinden met inderdaad de voornaam “Jaques”. Daaruit valt te concluderen dat hij waarschijnlijk een Frans huursoldaat was.
Rekruteren van militairen in Frankrijk door de Schotse Brigade
De Schotse Brigade rekruteerde militairen niet alleen in Groot-Brittannië maar zeker ook in Frankrijk. Schotland had al eeuwen een militaire alliantie met Frankrijk. Deze was ontstaan na de vervolging van de Tempeliers, waarvan velen vanaf 1306 naar Schotland waren gevlucht. Sindsdien stond Schotland bekend om zijn sterke regimenten die goed weerstand boden tegen de aanvallen van Engeland.
Volgens onderstaand archiefstuk heeft de Schotse kolonel Walter Scott, Lord van Buccleuch inderdaad Frankrijk bezocht en betaalde Frankrijk voor zijn regiment. Zie onderstaande Engelse teksten.
Door Brown Keith Brown
17e eeuwse vestingstad Bergen op Zoom
1603 – Oudste archiefstuk met de naam BROUSSÉ te Bergen op Zoom
Bergen op Zoom was begin van de 17e eeuw een onneembare vestingstad en een belangrijk protestants bolwerk. Hier hebben vele Schotse regimenten in garnizoen gelegen. De vestingstad lag op de verdedigingslinie van de protestantse Nederlanden. In deze garnizoensstad is het eerste huwelijk van Jacques Bruys/Bruce te vinden in 1605.
Daarnaast heeft deze vestingstad nog een iets ouder archiefstuk uit 1603 die tevens het oudste archiefstuk in Nederland is met de Franse vorm van de naam BRUYS, BRUIS, BRUCE. namelijk;
JAQUES BROUSSÉ
Het jaartal 1603 komt overeen met het jaar waarin het 2e regiment van de Schotse Brigade naar de Republiek kwam. Dit oudste archiefstuk is bijzonder omdat voorvader Jacques toen net in de Nederlanden was aangekomen en dit het enige archiefstuk is waarin zijn achternaam in het Frans staat vermeld.
Na 1603 wordt hij in het Schotse regiment genoemd met de Engelse schrijfwijze en veranderd zijn achternaam in BRUYS of BRUCE. Een belangrijk feit om te noemen is, dat de Franse families met de naam Brousse of Broussé(s) een andere oorsprong hebben dan de Schotse Bruys of Bruce families.
Foutieve transcripties van de namen BRUSSE EN BROUSSÉ
Bij eerder onderzoek in de Rijnsburgse bronnen zag ik een fout in onderstaande transcriptie. In plaats van de achternaam BRUSSE staat er BRUTTE. Het gaat om Marijtje BRUSSE in 1691, dochter van Samuel Jacobsen (Crijchsman). “Opmerkingen onderzoeker” heb ik erbij laten plaatsen. Deze fout bij transcripties van namen in oude archiefstukken wordt snel gemaakt in woorden die geschreven staan met lange letters “S” (Gotische letter S). Dat komt omdat deze letter lijkt op een de letter “f” of “t”.
Nic Brussee heeft me vanaf het begin van onze zoektocht gewezen op de lange letters “S” in de naam Brussee. In vroeger tijd was het heel gebruikelijk om de lange letter “S” te gebruiken. Door de komst van de typemachine verdween de lange letter “S” in de Nederlandse taal. In Wikipedia kun je meer informatie vinden over de “Lange letter S”.
Waarom ik deze transcriptiefout in de achternaam vermeld is, omdat ik precies dezelfde fout wat jaren later ontdekte in het archiefstuk uit 1603 van Bergen op Zoom. Wat een geluk dat ik dezelfde fout in de Rijnsburgse doop had gezien. Daardoor ging ik op verder onderzoek uit in de originele doopinschrijving. En daarin zag ik tot mijn grote verbazing inderdaad de naam BROUSSÉ staan !
Afbeelding van de transcriptie van de doop uit 1691 te Rijnsburg:
Afbeelding van het originele oudste archiefstuk te Bergen op Zoom met de naam JAQUES BROUSSÉ
De naam BROUSSÉ wordt hier geschreven met twee lange letters “S”.
De volgende afbeelding is een uitvergroting van de naam Jaques Broussé uit bovenstaande doopinschrijving.
De schrijfwijze van de naam Broussé heb ik vergeleken met andere namen in dit archiefstuk, waarin werkelijk de letter “t” voorkomt. Zoals de namen; Gerant, Roüet en Valentin. Dan is te zien dat de letter “t” een andere vorm heeft dan in de achternaam van Jaques. Daarmee is vast te stellen dat Jaques achternaam geschreven staat met twee lange Gotische letters (S).
Onderstaand de transcriptie van de doop uit 1603 waarin nog twee fouten staan in de transcriptie.
- Valentyn moet zijn Valentin
- Roült moet zijn Roüet
Afbeelding van de doop met de transcriptiefout van de naam BROUTTÉ.
Opvallend aan deze doop is dat de andere personen allemaal Franse namen dragen. Na onderzoek blijkt dat ze alleen genoemd worden in deze doop. Dat doet vermoeden dat ze maar kort in Bergen op Zoom waren. Bovendien duiden de Franse namen in deze periode te Bergen op Zoom op militairen, ingehuurd door het Staatse leger.
1605 – Het eerste huwelijk van Jacques Bruys
Onderstaande afbeelding is een transcriptie van de ondertrouw te ‘s-Gravenhage:
De ondertrouw staat ook vermeld in het archief van de Waalse fiches. Dat duidt erop dat de ondertrouw heeft plaats gevonden in de Waalse kerk waar de Franse taal werd gesproken. Dit is een aanwijzing dat Schotland niet het vaderland was van Jacques Bruys.
Het huwelijk werd voltrokken te Bergen op Zoom op eerste kerstdag van het jaar 1605.
In onderstaande transcriptie staat zijn huwelijk vermeld met daaronder het huwelijk van kapitein “Walter Bruys (Bruce)”. Hij was kapitein van vier Franse Hugenoten compagniën. Een familierelatie tussen beiden is niet gevonden.
Opvallend detail aan de huwelijksgegevens van Jaques Bruys in 1605 is, dat er geen vermelding staat “jongeman uit Schotland” of “geboren in Schotland”, zoals bij de andere huwelijken wel vermeld staat. zie volgende afbeelding.
Nog een leuk detail is dat Samuel Jacobsen net als zijn vader Jacques gehuwd is op eerste kerstdag!
Originele huwelijksinschrijving van d.d. 25 december 1605 te Bergen op Zoom:
Archiefstukken van het 2e regiment van de Schotse Brigade
Jacques had in 1605 de rang van sergeant onder kapitein Sinclair. Volgens onderstaande stukken was zijn volledige naam Laurence Sinclair. Hij werd vanaf July 1604 aangesteld als kapitein onder kolonel Buccleuch. De Sinclair familie is een hoog adellijke Schotse familie. Uit de onderstaande aanbevelingsbrief wordt duidelijk dat de adelstand van belang was om de rang van kapitein te krijgen. De carrière als kapitein van Sinclair was helaas van korte duur. Rond 8 oktober 1604 is ook hij gesneuveld te Oostende. Op deze datum werd hij opgevolgd door kapitein Michael Otmarson.
Overzicht van de opeenvolgende garnizoenplaatsen van kapitein Michael O(e)tmarsen.
Hiermee is de Schotse compagnie van kapitein O(e)tmarsen waarin Jacques Bruys diende goed te volgen, zie onderstaande afbeelding:
1607 – Tweede huwelijk van Jacques Bruys te Harderwijk
Van de periode voor 1620 zijn van de DTB-kerkregisters alleen de huwelijken van Harderwijk bewaard gebleven. Het garnizoen is hier tot aan 1616 gebleven. Van die periode zijn geen dopen bekend van de aldaar geboren kinderen van Jacques en zijn vrouw Aeltien. Het is goed mogelijk dat Samuel Jacobsen en zijn broer Jan Jacobsen Bruijs in het garnizoen van Harderwijk zijn geboren.
Militaire rang van Dragonder
Bij zijn tweede huwelijk in 1607 had hij de militaire rang van dragonder.
Dragonders waren oorspronkelijk een klasse van bereden infanterie, die paarden gebruikten voor mobiliteit, maar afstapten om te voet te vechten. Bron: Wikipedia
In dit archiefstuk zou het om JACQUES BRUYS kunnen gaan.
Rap(p)ier
Is een relatief slank, scherp gepunt type zwaard dat vooral in de 16e en 17e eeuw in Europa werd gebruikt. Rapier en degen werden vooral gedragen en gehanteerd door de rijke burgerij, die steeds meer aan belang won. Deze burgerij hechtte meer waarde aan sierlijkheid dan aan efficiëntie en zodoende werd het rapier meer en meer verfijnd.
Dit leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling van de degen, een slankere, lichtere versie van het rapier.
Wambuis
Ook wel “gambeson” of “aketon” genoemd, is een gewatteerd vest, dat vaak gemaakt is van lagen linnen, in banen gestikt, met een opvulling van wol, katoen en haren van bijvoorbeeld paarden. Het bedekt het lichaam van de hals tot op het middel. Er is onderscheid tussen ridders die hoger in de hiërarchie stonden, en zich dus een maliënkolder konden veroorloven boven op het wambuis, en ridders die het wambuis als enige gevechtsuitrusting kenden. Dit wambuis wordt vaak beschreven als zwaarder dan de eerste variant en opgebouwd uit vele lagen stof (wol, linnen, zijde en soms leer). Het aantal lagen wordt in verschillende tekstuele bronnen beschreven en loopt soms op tot wel 30 lagen. Dit kan zelfs pijlen tegenhouden en is te vergelijken met moderne kogelwerende vesten. Bron: Wikipedia
1608 – Vermelding Jacques Bruce in het boek van “The Scots Brigade”:
In dit archiefstuk van 1608 wordt Jacques Bruce afgewezen voor de rang van officier Artillerie. De reden van afwijzing kan zijn geweest, omdat hij daarvoor niet de juiste opleiding had. Ook is het mogelijk dat zijn adellijke status daarbij van invloed is geweest. Verder wordt zijn eerste militaire rang van 1604 genoemd, “ENSIGN” = VAANDRIG / VAANDELDRAGER . Deze rang kregen jongere officieren die aan het begin van hun militaire loopbaan stonden. Jacques zal in 1604 de leeftijd gehad hebben van circa 24 jaar.
Vaandrig
BETEKENIS & DEFINITIE
- (hist.) oorspr. bij de infanterie : jong officier, meestal van aanzienlijke geboorte,die het vaandel van een compagnie draagt.
Bron: groot woordenboek der Nederlandse taal.
Het vaandel van de Schotse Brigade in de Nederlanden -“Nemo Me Impune Lacessit”
Zie de afbeelding van het vaandel met daarop de vermelding van het motto. Een leuke gedachte is dat Jacques Broussé – Bruys op het slagveld van Oostende misschien wel met dit vaandel heeft gestaan.
Het 12-Jarig Bestand 1609-1621
De Zuidelijke Nederlanden waren zodanig uitgeput van het al veertig jaar durende continue oorlogsgeweld sinds 1576 dat de Spaanse schatkist leegraakte. Vanaf 1607 konden de Spanjaarden hun soldaten niet meer betalen. De Spaanse Nederlanden stuurde aan op een vredesverdrag. In 1607 hadden Engeland en Frankrijk al vrede met Spanje gesloten. De landsadvocaat Johan van Oldebarnevelt moedige een wapenstilstand aan. Maar Prins Maurits stond niet achter dit besluit. Toch kwam de wapenstilstand (het Twaalfjarig Bestand) er vanaf 1609.
Voorstanders van vrede stonden veelal aan de zijde van Van Oldenbarnevelt, alhoewel hij niet tegen iedere prijs vrede wenste. Tegenstanders vonden steun bij Prins Maurits. Die was faliekant tegen een vrede, omdat hij verwachtte dat Spanje zich er nooit lang aan zou houden. Ook zag Maurits in dat hij vanuit zijn functie meer macht in oorlogstijd zou hebben dan daarbuiten. Meer informatie is te vinden in de bron: Wikipedia – Twaalfjarig Bestand
Geschreven en samengesteld door Lisanne Imholz-Komijn – Copyright 2023.